Η ΓΛΩΣΣΑ ΤΩΝ ΕΤΕΟΚΡΗΤΙΚΩΝ ΕΠΙΓΡΑΦΩΝ ΕΙΝΑΙ ΑΛΒΑΝΙΚΗ. Η ΠΡΩΤΗ ΕΤΕΟΚΡΗΤΙΚΗ ΕΠΙΓΡΑΦΗ

Οι Ετεοκρητικές επιγραφές τρεις τον αριθμό ανακαλύφθηκαν στην Κρήτη η μεν πρώτη το 1893, η δεύτερη το 1901 και η τρίτη το 1904. Ανήκοντας, όπως αποδεικνύεται από το σχήμα των γραμμάτων, στον 6^ο και 4^ο π.Χ. αιώνα είναι γραμμένες με το κοινό Ελληνικό αλφάβητο, σε γλώσσα όμως η οποία μένει μέχρι τώρα ακατάληπτη. Καλούνται Ετεοκρητικές, διότι ανευρέθηκαν κατά τις ανασκαφές της αρχαίας Κρητικής πόλεως Πραισού, η οποία κατά τη ρητή ομολογία του Στράβωνα ήταν πολίχνη των Ετεοκρητών: «Σταφύλος (φησί)…το νότιον (της Κρήτης κατέχειν) Ετεόκρητας, ων είναι πολίχνιον Πράσον, όπου το του Δικταίου Διός ιερόν» (Στραβ. Χ 475). Τις επιγραφές αυτές κατάφερε ο Ιάκωβος Θωμόπουλος να ερμηνεύσει βάσει της Αλβανικής γλώσσας. Η γλώσσα δηλαδή των Ετεοκρητικών επιγραφών ήταν η Αλβανική.

ΠΡΩΤΗ ΕΤΕΟΚΡΗΤΙΚΗ ΕΠΙΓΡΑΦΗ

Η επιγραφή είναι βουστροφηδόν γραμμένη με αρχαϊκά γράμματα του ιωνικού αλφαβήτου και ανήκει επομένως ανήκει στον 6^ο π.Χ. αιώνα. Βρέθηκε από τον καθηγητή Halbherr το 1893 κατά τις ανασκαφές στην Πραισό.

Η επιγραφή πρέπει να αναγνωστεί ως εξής:

[ΣΙ] ΝΚΑΛ ΜΙΤΚΕ ΟΣ Ι ΒΑΡΞΕΙΑ [ΣΤ]Ο ΑΡΚΙΑ ΠΣΕΤΙΜΕΓΝ ΑΡΚΑΚΟΚΛΕΣΙ ΓΕΠ [Σ]Α ΣΕΠΓΝ ΑΝΑΙΤ

Η μετάφραση της επιγραφής στην Αλβανική είναι η εξής:

Sι νγκιαλ (νγκιάλτε) μικέσ’ ι (ε τίj) βάρζεjα (βάρζα, βάjζα), κετού (τσ’τού) Αρκίν(ε) (τε) πσετούεμεν (σπετούμεν) Αρκακοκλέσι jεπ. sα (sι) *σεμbνj (σεμbλ’, σεμbλέs’) Αναΐτ(εs)

Μετάφραση στη Νεοελληνική:

Επειδή θεράπευσε φίλη για αυτόν η Παρθένος, εδώ Αρκία τη σωθείσα ο Αρκακοκλής δίνει (έδωσε) ως ομοίωμα στην Αναΐτιδα.

ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ:

1. [ΣΙ] σι, επίρρημα = αλβανικό sι, sε = επειδή. Πρβλ. ελληνικό εἰ.

2. ΝΚΑΛ νκαλ = αλβανικό νγκιάλ (ngjall) , 3^ο ενικό παρατατικού οριστικής, που σημαίνει θεραπεύω. Από το γκιάλε (i ngjallë), το οποίο σημαίνει: 1^ον) υγιής, ζωντανός, 2^ον) όμοιος, απαράλλακτος. Συνεκδοχικά το ρήμα νγκιαλ σημαίνει ‘τρέφω, παχαίνω κάποιον, κάνω κάποιον ζωηρό και ανθηρό, διατηρώ στο είδος’.

3. ΜΙΤΚΕΟΣ μιτκεος, άναρθρος αιτιατική ενικού = αλβανικό μικjέσ’ του μικjέσε-α ‘η φίλη’ από το μίκ-ου (mik-u) ‘ο φίλος’. Η κατάληξη –έσε (μικjέσε-α) είναι υποκοριστική, θωπευτική. Το θηλυκό του μίκ-ου είναι μίκε-jα. Πώς όμως δικαιολογείται το τ του Πελασγικού μίτκεος; Στα Ελληνικά υπάρχει η λέξη ἀμύκτας που σημαίνει γλυκός (ἀμύκταν· γλυκύν, αμυκλίς· γλυκύς, ἡδύς, Ησύχιος). Στα λατινικά υπάρχει η λέξη amicus. Και στα σανσκριτικά η λέξη mitra που σημαίνει εταίρος, φίλος. Άρα τόσο η λατινική λέξη amicus όσο και η σανσκριτική mitra προήλθε από τα ελληνοπελασγικά μίτκεος/αμύκτας.

4. Ι ι, αντωνυμία προσωπική 3^ου προσώπου, ενικός, δοτική χαριστική. Πρβλ. ελληνικό οἱ = αὐτῷ.

5. ΒΑΡΞΕΙΑ βαρξεjα, έναρθρος ονομαστική ενικού θηλυκού = αλβανικό βάρζε (άναρθρα), βάρζα (έναρθρα) που σημαίνει παρθένος, κόρη. [Τα σε ε (βραχύ) αλβανικά θηλυκά προστιθεμένου του άρθρου –α το αποβάλλουν όπως βάρζε (παρθένος), βάρζα (η παρθένος). Τα σε ε (ε μακρό) το διατηρούν παρεμβάλλοντας πριν το άρθρο ένα j όπως νούσε (νύφη), νούσεjα (η νύφη)]. Άλλοι τύποι του ίδιου ονόματος στην Αλβανική είναι βάjζε-α (vajzë-a) , βάσε-α (vashë-a), βασέζε-α, βάσο-jα, βάσου-α, με αποβολή του ρ αντί βάρjζεα, βάρσε-α, βάρσο-jα.

6. [ΣΤ]Ο στο (προφέρεται στου κατά την αρχαϊκή προφορά ο = ου), επίρρημα τοπικό = αλβανικό κετού (këtu), κτου και τσετού, τσ’του, που σημαίνουν ‘εδώ’. Πρβλ. στη Β’ Ετεοκρητική επιγραφή, στίχο 5^ο το ετεοκρητικό ΣΤΕ αντί του αλβανικού κετέ (këte), τσετέ, τσ’τέ, από όπου ο Θωμόπουλος ορμήθηκε και συμπλήρωσε εδώ σύμφωνα με τα σωζόμενα στον λίθο ίχνη γραμμάτων [ΣΤ]Ο.

7. ΑΡΚ[Ι]Α Αρκία, όνομα κύριο θηλυκό το ελληνικό Αρχία κατά συνήθη και σήμερα εναλλαγή Ελληνικού χ σε κ στην Πελασγική. Πρβλ. Στάχυν, αλβανικά Στακί-ουτ. Όμοια με τους σημερινούς Αλβανούς οι αρχαίοι Κρήτες προέφεραν κ αντί χ. Πρβλ. τα αρχαία Κρητικά: κοῖρος = χοῖρος, ἔκεν = ἔχεν κ.λπ. Στην Ελληνική μυθολογία Αρχία ονομάζεται κόρη του Ωκεανού, σύζυγος του Ίναχου, μητέρα του Φορονέα (Hygin. 143).

8. ΠΣΕΤΙΜΕΓΝ πσετίμεγν, έναρθρη αιτιατική ενικού παθητικής μετοχής θηλυκό εν είδει ρηματικού επιθέτου = αλβανικό πσετούεμεν που σημαίνει ‘τη σωθείσα’ του ρήματος πσετόj ή πσετόν κατά αναγραμματισμό του σπετόj (shpëtoj)  που σημαίνει ‘σώζω κάποιον, λυτρώνω κάποιον’ και ‘σώζομαι’.

9. ΑΡΚΑΚΟΚΛΕΣΙ Αρκακοκλεσι, όνομα κύριο ονομαστική, Ἀρκακοκλέης, -κλῆς. Στην Αλβανική τα σε –κλης ελληνικά ονόματα σχηματίζονται ως εξής: ‘Περικλής’ άναρθρα ‘Περικλί’, ‘ο Περικλής’ έναρθρα ‘Περικλί-ου’. Για την κατάληξη –σι στο Αρκακοκλε-σι υποκοριστικά θωπευτική πρβλ. τα σημερινά Αλβανικά κύρια ονόματα: Δίμο, Διμάσι, Δημήτριος, Μάνdι, Μανdούσι, Αδαμάντιος, Μάνο, Μανούσι, Εμμανουήλ, Χάρι, Χαρίσι, Θεοχάρης, Πάνο, Πανούσι, Παναγιώτης, Πέτρο, Πετρούσι, Πέτρος. Και τα θηλυκά: Θίνα, Θινούσε, Αθηνά, Μάργο, Μαργούσκε, Μαργαρίτα, Μάρο, Μαρούσε, Μαρία (Μίτκου, Αλβαν. Μέλισσα, σ. 42).

10. ΓΕΠ γεπ, 3^ο ενικό οριστικής ενεστώτα ή παρατατικού του αλβανικού ρήματος απ ή jαπ (jap) = δίνω.

11. [Σ]Α σα. Ο Θωμόπουλος αναπληρώνει το ελλείπον προ του Α γράμμα κατά πιθανότητα με το Σ. Sα (sa) αλβανικό επίρρημα που σημαίνει πόσο, όσο, ως. Ας δούμε μερικά παραδείγματα: sα ι μαθ έστε; (sa i madh ëste?)= πόσο μεγάλος είναι, sα Πέτρουα = ως ο Πέτρος (Hahn Λ. 112).

12. ΣΕΠΓΝ σεπγν, αιτιατική ενικού άναρθρη. Αλβανικό σέμbελε-α, σέμελε-α, άναρθρα σέμλε, σεμλ’ που σημαίνει ‘ομοίωμα’, το ίδιο και σεμbλέsε-α, σεμbλές. Και ρήμα αλβανικό σεμbελέj, σεμελέj και κατά εναλλαγή του λ σε ν σεμενjέj, δηλαδή σεμbενjέj που σημαίνει ‘ομοιάζω, εικονίζω, παρομοιάζω’. Κατ’ αναλογία η σέμbελε-α μπορεί να λέγεται και *σέμbενjε-α, δηλαδή σέbενjεα, σέbνjε-α και άναρθρα σέbνjε, σέbνj’, το οποίο αντιστοιχεί ακριβώς προς το ετεοκρητικό ΣΕΠΓΝ σεπγν κατά εναλλαγή του b σε π και του –γν παριστώντος τον ήχο του αλβανικού νj. Άρα το ετεοκρητικό σέπγν είναι το αλβανικό σέbνj’.

13. ΑΝΑΙΤ Αναϊτ, όνομα κύριο, άναρθρη δοτική ενικού, τη ‘Αναΐτιδι’. Η θεά Ἀνάιτις, Περσική θεότητα (Anahita), η οποία λεγόταν από τους Έλληνες Περσική Άρτεμη, λατρευόταν σε όλη τη Μικρά Ασία, στον Πόντο, στην Καπαδοκία και ιδιαίτερα στη Λυδία (Στράβωνας 512, 559, 733 – Παυσανίας V 27, 5, VII 6,6). Η λατρεία της ήταν διαδεδομένη από αρχαιοτάτων χρόνων στην Κρήτη, όπως αποδεικνύεται από ασπίδα που βρέθηκε στο άντρο του Ιδαίου Διός, στην οποία εικονίζεται η θεά (F. Halbherr e P. Orsi, Antichita dell’ antro di Zeus Ideo, σ. 106). Αυτό δικαιολογεί την ύπαρξη του ονόματος αυτής της θεάς στην ετεοκρητική επιγραφή.

Η έννοια της επιγραφής προκύπτει εκ των ανωτέρω σαφέστατη: Κάποιος Αρπακοκλής ανέθεσε στη θεά Αναΐτιδα την Παρθένο την εικόνα της φίλης του Αρχίας, διότι η θεά τη θεράπευσε από κάποια μη μνημονευόμενη νόσο.